آشنایی با انواع خطاهای استنادی در آثار علمی

آشنایی با انواع خطاهای استنادی در آثار علمی:

استناد به معنای سند قرار دادن چیزی، تکیه کردن، یا سخنی را سند قرار دادن بوده و بیانگر نوعی استفاده از دانش پیشین در مقالات و نوشته‌های علمی است.

استناد دادن در یک اثر پژوهشی علاوه بر اینکه نویسنده را از ارتکاب به سرقت علمی مصون می‌دارد، نوعی احترام به سایر آثار پژوهشی است که آن را وارد ادبیات پژوهشی حوزۀ مربوط می‌کند. همچنین به خواننده نشان می‌دهد که نویسنده در موضوع مرتبط به اندازۀ کافی تحقیق و مطالعه داشته و باعث اعتبار اثر می‌شود.

استناددهی سبک‌های مختلفی دارد که کم‌وبیش به یکدیگر شبیه‌اند. مهم این است که مطابق با استانداردی که مربوط به مجله یا موسسه آموزشی مورد نظر ماست، نشانی منبع مورد استفاده‌مان را به خوبی در اختیار مخاطب قرار دهیم.

اما استناددهی به هر شیوه‌ای که باشد غالباً به دو حالت قابل ارائه است:

• استناد اصلی: در استناد اصلی یا Primary Citation، نویسنده به منبع یا منابع مختلف و مرتبط مراجعه می‌کند و پس از مطالعۀ دقیق و دریافت اطلاعات صحیح، با استفاده از کلمات خود مفهوم دریافتی را بازنویسی می‌کند و به منابع مورد استفاده، داخل پرانتز استناد می‌دهد.
• استناد فرعی: استناد فرعی یا Secondary Citation هنگامی است که می‌خواهیم از مطلبی استفاده کنیم که خود، نقل‌قول یا نقل‌به‌مضمونی از یک مطلب دیگر است.

حالت استناد ایده آل، استناد اصلی است.

لذا بهتر است به جای نقل قول، به منابع اصلی مراجعه و استفاده کنید، چون ارزش ارجاع اصلی بالاتر از استناد معمول است، اما متأسفانه در بسیاری از موارد محققان تازه کار حاضر به اشاره به منابع اصلی نیستند، اما نقل قول ها را به عنوان اشاره به منبع اصلی قرار می دهند.

در این مورد، محققان با حذف دایره استناد به نوعی فریب مرتکب می شوند، در حالی که خود را در معرض خطر اشتباهات احتمالی نویسنده ی رابط قرار می دهند.

خطاهای صوری:

1. خطاهایی که عمدی یا به صورت اتفاقی در وارد کردن اطلاعات کتابشناختی مدرک مورد استناد صورت می‌پذیرد.
2. خطاهایی نظیر اشتباه وارد کردن شماره مدرک در شیوه برون‌متنی.
3. استفاده نادرست از علایم نگارشی در فهرست منابع.
4. خطاهای مربوط به ترتیب مدارک در فهرست منابع.
5. اشتباه در ورود اطلاعات توصیفی مدرک (عنوان اثر، نام نویسنده، تاریخ انتشار و…).

خطاهای محتوایی:

1. عدم درج منبع استفاده شده.
2. استناد مستقیم به منبع اصلی (بدون مراجعه) و عدم استناد به منبع واسطه.
3. ارجاع کور به منابع و افراد معتبر با انتقال خطاهای استنادی منبع واسطه.
4. عدم توجه به نکات صحیح استنادی.
5. عدم تسلط کافی به متن مورد استناد و …

*انواع استناد دهی(استناد فرعی و اصلی)* و *انواع خطاهای صوری و محتوایی* در آثار علمی رو بررسی کردیم و اکنون می خواهیم “از خطاهای رایج استناددهی که هنگام نوشتن یک اثر علمی باید از آنها اجتناب کرد” صحبت کنیم!

• توجه نکردن به دستورالعمل نویسندگان: یکی از مهم‌ترین خطاهای ارجاع به منابع، آن است که نویسندگان یک اثر به دستورالعمل نشریه یا موسسه آموزشی مورد نظر در حیطه نحوه ارجاعات به منابع، توجه نمی نمایند.

• استفاده بیشتر یا کمتر از حد معمول از منابع: گاهی نویسندگان به هنگام نوشتن اثر خود از تعداد کافی منابع استفاده نمی‌کنند یا بیش از حد معمول و یا کمتر از آن، به منابع در ارتباط با موضوع تحقیق خود استناد می کنند.

• استفاده از منابع قدیمی: اشکال دیگری که نویسندگان آثار علمی ممکن است دچار آن شوند، استفاده از منابع قدیمی است. هر چند به هنگام پرداختن به سابقه موضوع و پیشینه‌ی مورد تحقیق، می‌توان به منابع قدیمی تر استناد کرد، اما در سایر قسمت‌های اثر، استفاده از منابع معتبر و روزآمد توصیه شده است.

• استفاده بیش از اندازه از منابع خاکستری: یکی دیگر از اشتباهات به هنگام استناد به منبعی، استفاده بیش از اندازه منابعی میباشد که اصطلاحاً به منابع خاکستری (Gray references) معروف هستند. این منابع منابعی هستند که پروسه و فرآیند دیگر منابع معتبر را طی نکرده اند! بعنوان مثال می‌توان اشاره ای داشت به صفحات اینترنتی، پایان‌نامه‌ها، چکیده‌ی مقاله‌ها‌ی ارائه شده در همایش‌های علمی و یا مقالاتی که در روزنامه‌ها یا نشریات با اعتبار کم به چاپ رسیده‌اند.

•  نقل قول ناقص یا اشتباه از منبع مورد نظر: اشکال دیگری که هنگام استناد به منابع رخ می‌دهد و تشخیص آن از سایر مشکلات نامبرده سخت تر می‌باشد، آن است که گاهی، نویسنده موضوعی را به طور ناقص یا حتی اشتباه از منبعی نقل می‌نماید. علت این امر آن است که معمولاً نویسنده، منبع مورد نظر را به دقت مطالعه نکرده و از همین رو برداشت ناقص و یا اشتباهی را از منبع مورد نظر گزارش می‌نماید.

• یکی دیگر از خطاهای شایع به هنگام استناد به منابع، عدم همخوانی بین مشخصات منبع در متن و مشخصات منبع در فهرست منابع می‌باشد.

• خطای شایع دیگر نیز استناد به منبعی در متن است که این منبع در فهرست منابع ذکر نشده است. این‌گونه اشتباهات به این علت است که به هنگام تهیه یک اثر علمی، معمولاً متن اثر چندین بار دستخوش تغییر و بازنویسی می‌گردد که در این تغییرات ممکن است مشخصات منابع در متن تغییر کرده و یا به طور اتفاقی مشخصات کامل منبعی از فهرست منابع حذف گردد.

منبع:
حری، عباس؛ و شاهبداغی، اعظم. (1385). شیوه‌های استناد در نگارش‌های علمی: رهنمودهای بین‌المللی. تهران: موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.‌‌‌‌‌‌‌

#پژوهش
#سرقت_علمی
#اخلاق_پژوهش
#آسیب_شناسی_پژوهش
#آشنایی_با_مهارت_پژوهشگری

@pajohesh_esfahan