انواع سرقت ادبی
امروزه برای بیان انواع سرقت فکری و محتوایی علمی از اصطلاح سرقت ادبی استفاده می‌شود.
پلاگریسم یا سرقت ادبی دارای شکل‌های متفاوتی است که می‌تواند در حوزه‌های ادبیات، هنر، پژوهش‌های علمی و رسانه رخ دهد.
سرقت ادبی از هر نوع آن، مشکلات زیادی برای فعالان آن حوزه به وجود می‌آورد.
مشکلاتی که باعث می‌شود خالق اثر، بهره کمتری از کار خویش ببرد و ارزش کار افت کند؛ بنابراین چندین روش تشخیص سرقت علمی و سرقت ادبی وجود دارد تا خروجی آثار دچار پلاگریسم نباشد.
توجه داشته باشید که همه انواع سرقت ادبی و علمی یکسان نیستند.
هنگام تجزیه‌وتحلیل، اینکه آیا مقاله یا اثر موجود، سرقت علمی یا ادبی است؟ و یا تعیین اینکه آیا عمدی یا غیرعمدی بوده است، نقش مهمی ایفا می‌کند.
در نظر داشته باشید درحالی‌که سرقت ادبی مستقیم یا کامل، شدیدترین جرم در میان انواع پلاگریسم را نشان می‌دهد، ممکن است سرقت ادبی ناخواسته یکی از رایج‌ترین مسائل باشد؛ بنابراین بسیار مهم است که انواع مختلف سرقت ادبی و نحوه وقوع آن‌ها را در نظر بگیرید و بشناسید.
مهم‌ترین انواع سرقت علمی و ادبی به شرح زیر هستند:
1. سرقت ادبی مستقیم یا کامل
- سرقت ادبی کامل، شدیدترین نوع Plagiarism است که در آن محقق دست‌نوشته یا مطالعه‌ای را که شخص دیگری ایجاد کرده است، به‌طور کامل می‌گیرد و تمام و کمال و بدون اعمال کوچک‌ترین تغییراتی به‌طور کامل آن را بانام خود منتشر می‌کند. این کار برابر با دزدی مالکیت فکری و معنوی است.
- افراد زیادی وجود دارند که برای پول، مقاله چاپ می‌کنند. علاوه بر این، افرادی هستند که فکر می‌کنند دوست خوب دیگری برای چاپ کردن مقاله هستند و می‌توانند به آن‌ها کمک کنند.
- با این‌حال، گرفتن ایده‌های نوشتاری شخص دیگر و قرار دادن نام شما روی مقاله، سرقت ادبی کامل به شمار می‌رود.
- در این نوع سرقت ادبی، سارق به‌طورکلی مدعی می‌شود صاحب اثری است که کاملاً به فرد دیگری تعلق دارد.
2. سرقت علمی بازنویسی شده
- رایج‌ترین نوع سرقت ادبی، نوع بازنویسی شده آن است که این نوع سرقت شامل استفاده از نوشته شخص دیگری با برخی تغییرات جزئی در جملات، عبارات و واژه‌ها و استفاده از آن تحت عنوان و به نام یک شخص جدید منتشر می‌شود. حتی اگر واژه‌ها و جملات متفاوت باشند، ایده اصلی یکسان است و سرقت ادبی رخ می‌دهد.
- ازآنجاکه دانشجویان و طلاب اغلب درک روشنی از این نوع سرقت ندارند، توصیه‌هایی برای تحقیق و نوشتن مقاله در دسترس است تا خطر رخداد سرقت ادبی را کاهش دهد.
3. سرقت ادبی منبع محور
- زمانی که پژوهشگران در مقاله و محتوای خود به منبعی اشتباه ارجاع می‌دهند، سرقت ادبی منابع رخ می‌دهد. البته ماجرا فقط به همین ختم نمی‌شود. ارجاع متن و مطلب به منبعی که اصلاً وجود ندارد هم از نمونه‌های سرقت ادبی منبع محور است.
- همچنین اگر نویسنده از دو منبع در کارش بهره ببرد؛ اما فقط نام یکی از آن‌ها را قید نماید هم دچار سرقت ادبی منبع خواهد شد.
- حذف و دست‌کاری اطلاعات اصلی منابع هم از دیگر مصادیق این نوع سرقت ادبی است. برخی از محققان با دست‌کاری اطلاعات منبع اصلی سعی بر القای مفهوم موردنظرشان دارند.
- چنین اقداماتی بسیار نامطلوب است و می‌تواند آثار زیان باری به همراه داشته باشد. برای مثال، دست‌کاری دستاوردهای حقیقی پژوهش‌های پزشکی خطرات و عواقب ناخوشایندی ایجاد خواهد کرد. برای همین، مقوله بررسی سرقت ادبی بسیار حائز اهمیت است.
4. سرقت ادبی موزاییکی
- سرقت ادبی موزاییکی هم نوع دیگری از سرقت است که در آن، نویسنده چنان عبارات و کلمات دیگران را با زبان و لحن خود می‌نویسد که انگار اثر متعلق به خود اوست و ایده‌های آن‌هم اصالتاً حاصل پژوهش خودش است.
- در این فرم از سرقت ادبی، از چندین متن استفاده می‌کنند و تکه‌های مختلف را در کنار هم می‌چسبانند؛ دقیقاً مانند موزاییک! اگرچه نتیجۀ این کار یک متن جدید است اما ایده و فکر پشت آن هیچ تغییری نکرده است. چنین نوعی از سرقت ادبی ازنظر اخلاقی بسیار نادرست است.
- زمانی که از منبعی به‌جز مغز خود برای تراوش و تولید ایده‌ها کمک می‌گیرید، دیگر ایده‌ها و محتوای تولیدی‌تان اصیل نخواهد بود.
- در سرقت ادبی موزاییکی، سارق ادبی چنان دست به استفاده از محتوای دیگران در قالبی پنهان در پشت کلمات و عبارات خود می‌زند که احتمال دارد، نویسنده اصلی هم متوجه ماجرای سرقت نشود.
- در واقع در این نوع از سرقت، شما اقدام به تلفیق کارهای دیگران و دستاوردهای خود می‌کنید و مرزهای شناسایی میان واقعیت و تقلب را محو می‌سازید.
5. سرقت ادبی تصادفی
- سرقت ادبی تصادفی زمانی رخ می‌دهد که نویسنده ذکر منبع را فراموش می‌کند یا از مشخص کردن نقل‌قول‌ها غافل می‌شود.
- همچنین ممکن است نویسنده به‌طور غیر عمد محتوای یک منبع را با کلمات مشابه یا جمله و ساختار مشابه بازنویسی کند و منبع را ذکر نکند یعنی حالتی که طی آن، فرد نمی‌داند که در حال استفاده از ایده فردی دیگر است. این اشتباه و سهل‌انگاری می‌تواند موجبات سرقت ادبی تصادفی را فراهم کند.
- برای جلوگیری ازاین‌گونه موارد، دانشجویان و طلاب بایستی روش‌های نقل‌قول کردن را بیاموزند و در زمان نقل‌قول، دقت کافی را به‌کارگیرند.
- غیرعمدی بودن یک عمل ناقض مسئولیت آن نیست. به همین دلیل موارد سرقت ادبی تصادفی نیز به‌مانند سایر انواع سرقت ادبی جدی تلقی می‌شوند و می‌تواند نتایج بدی برای فرد مرتکب به همراه داشته باشد. پس بهتر است که نهایت دقت را در زمینهٔ بررسی و دوری از سرقت ادبی به‌کارگیرید.
6. سرقت ادبی ایده
- به‌کارگیری ایده‌های دیگران برای تولید مقاله یا هر اثر دیگری هم از نمونه‌های سرقت ادبی است. استفاده از ایده‌های دیگران می‌تواند با به‌کارگیری بی کم و کاست ایده آن‌ها همراه باشد؛ یعنی سرقتی خالص و کامل یا اینکه با بهره‌برداری از ایده‌های دیگران، اثری تازه خلق‌شده باشد.
- دقت کنید این موضوع با الهام گرفتن تفاوت دارد. در الهام گرفتن، فرد با نگاه و انگیزه‌ای که از اثر دیگران به دست می‌آورد، چیزی جدید و متعلق به خود خلق می‌کند؛ اما در سرقت ایده، بحث الهام گرفتن به میان نیست و همه‌چیز کاملاً از روی دست دیگران کپی و نوشته می‌شود.
7. سایه نویسی
- در میان اصطلاحات سرقت ادبی و علمی، احتمالاً سایه‌نویسی (Ghostwrite) کمی گنگ‌تر از باقی موارد است.
- بارها پیش‌آمده که در سطح شهر، تبلیغاتی مبنی برنوشتن پایان‌نامه یا مقالۀ علمی ببینیم. استفاده از این نوع مقالات دزدی است، حتی اگر فردی که مقاله را نوشته کاملاً راضی باشد و با میل و رغبت اثرش را به شما داده باشد.
- پس سایه‌نویسی یعنی زمانی که فردی در ازای دریافت هزینه یا به هر دلیل دیگری به سفارش افراد دیگر و برای آن‌ها؛ نویسندگی می‌کند و داستان، کتاب، مقاله، گزارش و محتوایی ازاین‌دست برایشان می‌نویسد. در نهایت هم اثر خلق‌شده به اسم سفارش‌دهنده ثبت و منتشر می‌شود.
- البته لازم به ذکر است که تنها تفاوت این نوع سرقت ادبی با دیگر موارد این است که در سایه‌نویسی معمولاً رضایت طرفین در میان است.
8. سرقت ادبی در همکاری
- برخی از پروژه‌ها و مقالات به‌طور گروهی تولید می‌شوند. گاهی پیش می‌آید که در پروژه‌ها چندین نفر باهم آن را جلو می‌برند و چند نفر در پیش‌بردشان دخالت و اثرگذاری دارند؛ اما یکی از اعضای گروه با حذف نام دیگران، کار نهایی را به نام خود اعلام می‌کند.
- البته برعکس این حالت هم دیده می‌شود؛ یعنی یک پروژه‌ی فردی را به اسم چند نفر ارائه می‌دهند که چنین رفتار و رویکردی نوعی سرقت ادبی به شمار می‌رود.
- این سرقت ادبی هم غیراخلاقی و هم به‌شدت ناجوانمردانه است. در کارهای گروهی، هیچ‌گاه فقط یک فرد نقش ندارد.
- پس ادعایی که ممکن است سارق ادبی در همکاری داشته باشد و بگوید که همه کارها یا بیشتر امور را خودش پیش برده به‌هیچ‌وجه قابل‌قبول نیست و سرقتش را توجیه نمی‌کند.
9. سرقت ادبی چارچوبی
- این مورد از سرقت ادبی بسیار پیچیده است و شاید در نظر شما اصلاً دزدی محسوب نشود، اما می‌شود!
- سرقت ادبی چارچوبی یعنی یک نفر از چارچوب و ساختار عینی مقاله و اثری دیگر برای ارائه کار خود بهره ببرد.
- درست است که اطلاعات و محتوای درونی چارچوب متفاوت است و شما مفهوم جدیدی را رسانده و ایدۀ درون ذهنتان هم از نزدیکی هیچ مقاله‌ای رد نشده است اما کماکان کارکردن در بستری که دیگری قبلاً فراهم کرده و استفاده از آن برای پیاده‌سازی و ارزیابی ایده‌های شخصی از مصادیق سرقت ادبی است و باید بدانید که استفاده از قالب مقالۀ شخص دیگر هم سرقت ادبی محسوب می‌شود.
10. سرقت ادبی از خود
- سرقت ادبی مقوله‌ای بسیار پیچیده به شمار می‌رود. به‌طوری‌که حتی گاهی، استفاده از آثار قبلی خودتان هم می‌تواند مصداق سرقت باشد.
- سرقت علمی از خود ممکن است حتی هنگامی‌که شما از ایده‌ها یا عبارات مقالات یا پروژه‌های قبلی‌تان استفاده می‌کنید هم رخ دهد.
- گاهی اوقات، استفاده کردن از عبارات مقالات قبلی و اشاره‌کرده به بخش‌هایی از آن از سوی دانشگاه‌ها و مجلات جایز نیست.
- پس اگر در مقاله‌نویسی علمی یا نگارش هر متن و محتوای دیگری از کارهای گذشته‌تان بهره می‌برید، باید طوری رفتار کنید که انگار قرار است از متن و مقاله فردی دیگر بهره ببرید.
- پس لازم است که همان حساسیت‌های همیشگی را داشته باشید و با ذکر منبع، استناددهی یا با کمک روش‌هایی مانند بازنویسی و ایجاد تغییرات در بازگو کردن مطلبی که قبلاً عنوان‌شده است، از این نوع سرقت ادبی جلوگیری کنید.
- چند نسخه مختلف از سرقت ادبی از خود وجود دارد؛ جدی‌ترین آن تحویل مقاله‌ای است که قبلاً به کلاسی دیگر ارائه کرده‌اید. ازآنجاکه شما این مقاله را قبلاً تحویل داده‌اید، دیگر کار جدید و اصیلی محسوب نمی‌شود.
#پژوهش
#سرقت_علمی
#اخلاق_پژوهش
#آسیب_شناسی_پژوهش
دیدگاه‌ها